Ub Iwerks'in Miki Fare'yi cizerken bir fotografi. Resim uzerinde ben biraz oynadim.

Cocukken en heyecanla okudugum kitaplar Walt Disney'in cizgi romanlariydi. Yillarca Walt Disney'in onlari tek basina cizdigini sandim. Hatta bu cizgi romanlari cizen bir robotun oldugunu sanirdim. Bu kadar duzgun ve temiz nasil cizildiklerini anlayamazdim. Baska cizerlerin daha erisilebilir cizgileri sayesinde karikatur cizmeyi goze alabildim saniyorum. Biz karikatur cizenler arasinda bir de soylenti vardi. Ne zaman bir kac karikaturist biraraya gelse "Biliyor musunuz Miki Fare'nin ilk cizimini bile Walt Disney yapmamis. Yaninda calisan birisi cizmis." denirdi.

Bu arada bir de "Vakvak Amca Nasil Okunmali?" adli bir kitap yayinlandi Turkiye'de. Kitap Disney'i oylesine kotuluyordu ki yillarca Walt Disney'e uzak durdum. Iki senedir cizgi film dersi anlatip, cizgi film tarihi uzerine deli gibi okumaya baslayinca Walt Disney'i tekrar kesfettim. Ama bu yazida Walt Disney'i anlatmak istemiyorum. Walt Disney yerine Ub Iwerks'i anlatacagim. Hani su "Miki Farenin ilk cizimini yapan" insan var ya. Iste o.

Ub Iwersk ile Walt Disney'in animasyon yapmayi ogrendikleri Lutz'un Animated Cartoons adli kitabindan bir cizim. Kosmanin dogru cizilmedigini farkedeceksinizdir.

Ub Iwerks 1901'de Kansas City'de dogmus. Walt Disney'le 1919 yilinda bir reklam atolyesinde calisirken tanismislar. Ikisi de o siralar 18-19 yaslarindaymislar. Sirket pek kar etmiyormus. Isten cikarilmislar. Hayatlari boyunca birbirlerinden ayrilmayacaklarina yemin etmisler ve kendi baslarina cizgi film yapmak icin bir sirket kurmuslar. Nasil cizgi film yapilacagini da o siralarda tek kitap olan Charles Lutz'un Animated Cartoons kitabini okuyup ogrenmisler. Merak ettim kitabin nasil bir sey oldugunu. Lutz'un 1920 basimi kitabini Texas A&M'in kutuphanesinde buldum. Koydugum resimden anlasilacagi gibi Lutz'un kitabi son derece basit bir kitap. Butun zorluklara karsin cok basit de olsa cizgi filmler yapmaya baslamislar.

Kisa zamanda Disney ve Iwerks'e, Hugh Harman, Rudolph Ising ve Carl Stelling gibi yetenekli Kansasli gencler de katilmis. Bayagi guclu bir takim olusturmuslar. Bu ekipten Hugh Harman ve Rudolph Ising daha sonra Warner-Bros ve Harman-Ising studyolarini kurdular. Carl Stelling ise cizgi film muziklerinde uzun yillar en onemli isim idi. Dusunun tasrada dort, bes tane genc biraraya gelip cizgi film yapmaya calisiyorlar. Yillar sonra hepsi meshur oluyor. Ne kadar ilginc degil mi? Tabii basari kolayca gelmemis...

O siralarda butun cizgi film studyolari ve dagitimcilari da New York'ta oldugu icin tasrali delikanlilar Kansas'ta cizgi filmleri yapip New York'taki dagitim sirketleri araciligiyla dagitmaya calismislar ama cok zorlanmislar. Bir sure sonra da pes etmisler. Sirketin kapisina kilit vurmuslar.

Yirmili yillar film endustrisinin yavas yavas California'ya goc ettigi donem. Genc Walt Disney cizgi filmcilikte dis tutturamayinca film direktoru olmaya karar vermis. Bir trene atlamis ve California'da oturan amcasinin yanina gitmis. Ama film direktoru olmanin o kadar kolay olmayacagini gorunce Amcasi ile abisi Roy Disney'den biraz para alip amcasinin garajinda yine cizgi film yapmaya baslamis. Amcasina borcuna karsilik sirket hissesi vermeyi teklif etmis ama amcasi kabul etmemis. Ama abisi Roy sirkete ortak olmus ve para islerini de sonra hep o yonetmis. Tabii tek basina cizgi film yapmak cok zor bir is oldugu icin bir cizer olarak kendisinden kat, kat daha yetenekli olan Ub Iwerks'i de California'ya gelmeye razi etmis. Ona da sirketten biraz hisse vermis. Alice Cizgi Dunyasinda diye Kansas'ta basladiklari bir diziye devam etmisler. Sonra da Tavsan Oswald diye bir kahraman cikartmislar. Aslinda o siralar cok tutulan bir cizgi roman kahramani olan Kedi Felix'in kulaklari uzatilmis halinden baska bir sey olmayan Oswald kisa zamanda cok tutulmus. Ama Disney sirketi bu isten bir turlu para kazanamiyormus. Walt Disney New York'daki dagitimci sirketin kendilerini kazikladigini anlayinca daha fazla para talep etmis ama dagitimci sirket Tavsan Oswald'in haklarina da sahip oldugundan Disney'e kapiyi gostermis. Ustelik Disney'in sirketinden bir grup cizer'i de ayarlayip Tavsan Oswald'i dagitim sirketi kendi yapmaya baslamis. Disney'in yaninda Ub Iwerks'den baskasi kalmamis.

Alice Cizgi Dunyasinda dizisinin bir reklam fotografinda Walt Disney ile Ub Iwerks yanyanalar. Kucaklarindaki kucuk kiz dizide Alice rolunde oynayan Margie Gay.

Disney Newyork'dan donerken Oswald'in kulaklarini yuvarlaklastirip fareye donusturmeyi dusunmus. Adi da Mortimer olacakmis. Karisi Miki olsun demis. California'da Ub Iwerks'le birlikte oturmuslar ve Miki Fare ortaya cikmis.

Tavsan Oswald'in Miki Fareye ne kadar cok benzedigine dikkat edin.

Disney sirketinin ilk sesli cizgi film Steamboat Willie buyuk basari kazaninca Miki Fare bir anda sohret olmus. Tavsan Oswald ise bu arada sonup gitmis. Disney'in cizgi filmleri diger sirketlerinden gun gectikce daha iyilesmis. Herkes Disney'in basarisinin nedenini Ub Iwerks'e bagliyormus. Haksiz da degilmis bu inanc. Cunku Iwerks herkesten en az iki kat daha hizla cizebiliyormus. O kadar hizliymis ki sadece cizgi filmleri degil ilk Miki Fare cizgi romanlarinin bir kismini da o cizmis. Ustelik Iwerks inanilmaz bir teknik dehaymis. Disney sirketindeki bir cok yeni teknik bulusu da o yapmis. Dogal olarak Iwerks ayrilirsa Disney'in cokecegi inanci yayilmis.

Bu arada Disney'in kredinin cogunu almasindan Iwerks de yavas yavas rahatsiz olmaya baslamismis. Disney'in yeni dagitimcisi Ub Iwerks'i Disney sirketinden ayrilmaya ikna etmis ve Iwerks icin bir studyo acmis. Iwerks de hisselerini Disney'e birakip ayrilmis.

Iwerks'in Disney icin nasil bir kayip olduguna anlatmak icin Iwerks kendi studyosunu kurduktan sonra olan bir olayi anlatayim. Otuzlu yillarda Disney sirketi ilk cok duzlemli kamerayi Elli bin dolara satin almis. Dusunun 1930'larin Elli bin dolarini. Iwerks kendi studyosunda bu haberi duyunca ortadan kaybolmus. Yaninda calisanlar meraka dusmusler. Uc gun sonra ortaya cikmis. Eski bir arabanin parcalarindan cok duzlemli bir kamera yapmismis. Kaca maletmis dersiniz? Sadece uc bin dolara...

Boylesi bir yetenek gidince bir sirketin guc duruma dusecegi beklenir degil mi. Fakat beklenen olmamis ve Disney sirketi Iwerks ayrildiktan sonra da gelismeye devam etmis. Ustelik beklenenin tersi olmus ve Iwerks hic basarili olamamis. Belki isin cogunu kendi yapmaya kalkmasindan, belki sessiz sakin icine kapanik birisi olusundan, belki de filmlerinde hikaye anlatmasini beceremediginden yaptigi cizgi filmler ilgi gormemis ve studyo sonunda iflas etmis.

Iflastan sonra Ub Iwerks yenik bir sekilde Disney sirketine geri donmus. O donemde Disney sirketi cok iyi cizgi filmciler yetistirdigi icin Walt Disney Iwerks icin teknik yonetmenlik diye bir is icat etmis. Iwerks teknik yonetmen olarak Disney filmlerdeki ozel effektleri hazirlamis. Bu alanda iki Oskar almis. Hitckok'un kuslar filminin ozel effeklerini de o yapmis. Kuslar filmiyle de Oskar'a aday olmus ama Oskar alamamis.

Benim calistigim Visualization Sciences master programinda sanata yetenekli muhendis, bilgisayar bilimci, matematikcilerle, matematige yetenekli sanatcilari teknik direktor olarak yetistirdigimiz icin, Ub Iwerks'un benim gozumdeki onemi cok buyuk. Bugun Holywood filmlerinin cogunda ozel effektler kullaniliyor. Bu effektleri yapan teknik direktorler aynen Ub Iwerks gibi hem sanatsal yetenegi olan hem de teknik bilgileri olan insanlar. Tabii boyle insanlari bulmak cok zor oldugu icin film endustrisinden teknik direktor olabilecek insanlara cok buyuk bir talep var. Bu gune gelinmesinde buyuk rol oynayan Iwerks'un goruntu bilimin en onemli onculerinden biri oldugunu dusunuyorum.